Share |

Friday, July 30, 2010

Tualchhung Chanchin Bu Enkawl

200603AV

Thuhmahruai
Véng tina Kohhran hrang hrangte hian Tualchhûng Chanchin Bu kan chhuah deuh \heuh mai a. Thuziak pawimawhzia leh thiltihtheihzia kan hriat chian avàng pawh a ni mahna. A enkawltu tán chuan a hautak záwnga thlûk chuan thil awl-ai tak zawng a ni hauh lo mai a. Pawngpaw ba sa ngam a, enkawl ve ngawt chi a ni mai si lo. Heti a nih avàng hian Tualchhûng Chanchin Bu \henkhat chu 'Information Bulletin' a ang zâwk mah rêng a. Chanchin bu chhuah ngawt hi chu a harsa hran lèm lo va; amaherawhchu , chanchin bu \ha neih erawh chu a harsa hle thung. Tlêm tala harsatna phuhrûkna a nih beiseiin mi thiam zâwkte ziak tlawhchhanin, mahni tawnhriatte sáwm khâwmin theih ang angte  lo tarlang ila.

Enkawltute mawhphurhna
Inpêkna tel lo chuan khawtláng leh Kohhrana kan rawngbâwlna hi a hlawhtling thei lo va. Chhuanlam kan siam dáwn chuan chhuanlam nei thei \heuh kan ni tih inhriat hmasak phawt a \ûl. Piangthar lo kan awm chuan pianthar hmasak phawt a \ûl. Chanchin Bu chhuah hi dàn ang leh tih tùr pangngai tihhlawhtlinna a ni mai lo va, chanchin bu chuan chhûng tin a thleng tih hriat a, sâwttlânna leh rawngbâwlna atána chhuah a nih hriat reng tùr a ni.
Chhia leh \ha hriatna hman thiam a pawimawh a, Kohhran Thurin leh kalhmanga dingnghet nih a pawimawh a. Thu lai la mi, tun lai thil thleng hre zau rilru zau leh inzir peih mi, rilru tluang tak, ti kher kher peih si, thil chîk peih nih a \ùl a, sawiselna tuar thei leh a \ul huna tuang tichhah ngam nih a pawimawh hle.Kohhran / Khawtláng kalphung / hawiher/zia pawh zir chian a, ngaihven peih a \ûl hle bawk.
Chanchin bu enkawl hi huho rawngbâwlna a nih avàngin chanvo insem a nih pawhin kan theih leh tlin tâwka kan mawhphurhna hlen tum tùr a ni.Thu chhuah tùr chungchângah zawh àwm mite zawh peih a, taima taka thu hriatte bawhzui a \ûl a, thu thar la khâwmtu bîk tán phei chuan zawhna lai awm deuh hmun pawh thliar thiam a \ûl hle a ni. Taimak fal, inpêk fal, ruahman lâwk thiam a pawimawh hle.



Chanchin Bu |ha Chu

1. A Pianhmang (Lay-out) : A pianhmang, a phek hlai zawng, a káwm emaw, a phek hma emaw, a chhûng thu rem khâwm dànin mi a hîp em? tih inzawt chunga rem khâwm \hin tùr a ni. A chhut a \ha em/ Hawrawp hman a felfai tâwk em? Milem / thlalâk  leh a thu a inchawih/ inpawlh \ha tâwk em? A hmelhmang chu lerh lutuk lo, mi hîp si thlan thiam a \ùl.A theih hram chuan lehkhapuan \ha / var \ha thlang thiam ila.

2. A Chhung Thu (Text) : Chanchin Bu hmel fai nazawng hi Chanchin bu \ha an tling lo va; a chhûng thu ken azir zêl a ni zâwk. He'ng zawhnate hi inzawh \hin ni se. A chhûng thu a bengvarthlâk em? Thlarau lam, Kohhran (Synod, Bial, Tualchhûng etc.) leh Central K|P, Bial K|P leh Branch K|P chanchinte a chhuah \ha em? Kohhran leh K|P inkâr te, Kohhran Hmeichhia leh Branch K|P inkâr te, Central K|P leh Branch K|P inkâr te, Branch leh Bial K|P inkarte a hnuk hnaiin thawh hona leh inpawlna / inpawhna a siam\ha em? |halaiten zîng thawh hma phah nán an hmang em? |halaite leh naupang zâwkte tán ngaihhlut nachhan tùr a awm em? Chhiartute milin thu a fun kim tâwk em? Rawngbâwlna-ah mi a tiphûr em? Vengchhûng tán a chhenfâkawm em? Thudik a ngaina em? A zalèn em? Mihring nun zahawmna (decency) a dah pawimawhin a thu chhuahin nun chawikânna lam (human betterment) a hawi em? Vantláng dàn te leh Kohhran Dàn / Kalphung a zah thiam em? A thu chhuah chuan Kohhran Thurin a kalh em?
Chanchinthar (news), bengvarna leh hriat tùr pawimawh thlir dàn dik (comment) leh inhruaina (guidance) a chhuah \ha em? Tualchhûng, ram chhûng leh khawvêl huap chanchin a chhiartute tána \angkai tùr a chhuah \ha em?  Thu pawimawhah ngaih dàn \ha (editorial comment) a chhuah \hîn em? A thu chhuah a nung (lively) em? Thil a thlîr thiamin a thlîr kim em? A chhiar a hlimawmin thuràwn \ha (wise counsel) pe-in mipui rilru (public conscience) a \ha záwngin a hruai em? Thil thleng chhinchhiahna atán a rintlâk em? Thu pawimawh leh hmanhmawh thlâk a chhuah hmanin, ngaihpawimawh nachâng a hria em?


Chanchin Bu |ha Teh Nána Hman |hinte
1. Editorial Content :  Editorial ziak leh a thu ken.
2. News reporting :  Thil thleng chanchin ziah dàn.
3. Language :  |awngkam hman a \ha em?
4. Regularity :  Hunbi hloh lovin a chhuak em?
5. Uniformity :  Kalphung nghet a nei em?
6. Local Information :  Vengchhûng tán a chhenfâkawm em?


Chanchinthar La Khâwm Tùrte Tána Hriat Tùr Pawimawh
News Editor \ha chuan Chanchin Bu a tiropui a, a tingaihnawm a, a hlutna a belhchhah \hîn. Chanchinthar la khâwmtute tána hriat tùr pawimawh lo tar lang leh ila.
1. Thuvawn: Reporter-ten an hriat fo tùr kawng pawimawh tak tak pathum, Sap-hovin 'A.B.C,' an tih mai \hin, Chanchin bu mite thuvawn an tih hial \hin a awm a, chû'ngte chu-
a) Accuracy: Thil rêng rêng a nihna ang chiah chiaha ziak tùr a ni. A nihna ang bâk mahni thu-a belh emaw paih emaw a \ha hek lo. Ngaih dàn ziah loh tùr a ni.
b) Balance : Sûkthlêk lam nei lo va, thu a lai thei ang bera ziak \hin tùr a ni.
c) Clarity : Thu awmze mâwl si, mite hriat lar, hriat nuam, tawi fel, fiah taka ziak tùr a ni.
2.Zawhna Panga: Chanchinthar la khâwmtute tán zawhna panga pawimawh bîk a awm an ti \hîn a, chû'ngte chu-

i) What ? =   Engnge ? ii) Where ? =  Khawiah nge ?
iii)When? =  Engtikah nge ? iv) Who  ?  =  Tute nge ?
v) Why ?  =  Engvang nge ?

Heng zawhna panga, Sapin 'Five Ws' an tihte hi kan thu ziakin chhâng ngei thei se la, chhiartute tán a fiah duh bîk hle a ni.
Entirnán: 

a) Camping chungcháng lo report dáwn ta ila-
i) What (Eng nge) ?: Camping chu eng Camping nge ? Eng puala siam nge? Gospel Camping nge? Zurui Camping nge? Tleirawl Pual Camping nge?
ii) Where (Khawiah nge)?: Camping neihna hmun/Veng/Centre etc.
iii) When (Engtikah nge) ? : Camping neih hun chhung( ni, thla leh kum), luh hun chhuah hun.
iv) Who (Tute nge) ? : Tute nge Campers? Engzat nge an nih? Eng Team nge? Tu nge Speaker, Director,Secretary, Councillors?
iv) Why (Engvangin nge) ? : Camping buatsaih a nih chhan.

b) Pass chungcháng 
Tu nge pass? 2) Engnge a pass? 3)Eng Division-ah nge? 4) Khawii Bial/ Thler/ University/ Board nge?


c)Dam lo chungcháng
Tu nge dam lo? 2) Eng natna nge? 3) Khawiah nge a awm/ enkawl a nih? Engtikah nge?

Kan thu ziah (report) tùr kha Zaipáwl Intihsiak a ni emaw, Accident a ni emaw, hnatlang chungchang a ni emaw 'Five Ws' te a chiang tùr a ni. He'ng chhânnate hi Paragraph hmasa berin a chhâng/ fun kim tùr a ni. A chhan chu mi tam takin chanchin bu an chhiar \ha hman lo va, Introductory paragraph an chhiar a\anga chanchin tlángpui an hriat theih nán a ni. Amaherawhchu, tâwi fel taka ziak a ni tùr a ni.

Entirnán: Camping chungchang lo report dawn ta ila-
Synod-in Camping buatsaih
|ha chhuak an tam hle
(Hei hi 25 points a ni)
Mizoram Synod chuan kan rama Thlarau Thianghlim a lo Zalèn theihna a nih beiseiin Ni 1-5, May, 2000 khân Agape Centre, Durtlang-ah  The Revival Team Speaker Rev. Lalpiangthara, Speaker-a hmangin Gospel Camping a buatsaih a, Campers mi 200 lût zîngah mi 199 te chuan Chhandamna an chang thar.


Thuziak kalhmang

a)Tecnique : Mipui tin zawn neia thu thar hrilh tùr a ni a, a chhiartute nena inlaichinna nei ngei ni se. Hmun hla tak a mi pawh ni se. Entirnán:
Arunachal-a Crusade an nei a nih chuan, chuta Missionary awm te chu kan Kohhran mi / tirh/ chawm an awm chuan tar lan ni se.
Mi thusawi leh interview sawi chhawn a nihin a sawi ang chiaha ziah tùr a ni. A kim lo ––emaw, a \hen chauh tar lan loh tùr a ni. Tin, mi thusawi (quotation) hman hian mi a hruai sual thei a, a inhmehna lai taka hman a, paragraph-a \an \hin tùr a ni.
Thu khirh bîk leh a hmuna fiah ngai thil chu thu lâkna hnár \ha tak, finfiah dâwl ngei neia chhuah chauh tùr a ni. Thu belhchian dâwl lo a awm chuan fiahna \ha tak a awm hma chuan chhuah rih loh a \ha. Mi dang hliam thei te, dàn pangngai bâk leh rilru tiphur thut thei chite pumpelh hram hram a \ha. Sei lutuk lo leh uar lutuka ziah loh ni bawk se.
A theihna apiangah thumal chak tak hman ni se, Passive Voice aiin Active Voice hman uar tùr a ni. A tlángpuiin News chu Third Person-a ziah \hin tùr a ni a, hming langa kan ziak a nih loh chuan First Person 'ka' 'kan'  tihte hman loh tùr a ni.
News \hen hranna mâwl  tê Lead leh Body a awm a, Lead   ( headlines) chuan eng ang thil nge thleng tih chu mâwl tê, tâwi kim leh awmze nei takin a hrilh a; thili thleng tam tak zîngah a pawimawh lai chauh tar lan tùr a ni. Entirnan- 'Motor Chesualah mi 3 an thi' tih ang chi te. Body-ah chuan 'Five Ws' kha hman tawh mai tùr a ni.


b)Headlines : Headline hi uluk a \ûl hle a. Tâwi fel, mi hîp thei, a hawrawp pawh lian deuh bîk se la, han en mai pawh headline deuh vang ni thei se, chhiar châkawm tak ni thei se. Headline-ah chuan Grammar dik lo pawh pawm theih a ni. Chanchin bu enkawltuten a chhiartute (target readers) mila thu ziak thiam a pawimawh hle. Thu un pui pui Tualchhûng Chanchin bu / |halai Chanchin Bu-a ziah chu a fel ber lo vang. Chutih rualin |awng lerh hman uar lutuk erawh chu a hlauhawm thei. Entirnán- 'Zu ruih hi a \ha lo a ni, I sim ang u' han tih duah ai chuan ' Zu ruih hi !' tih emaw 'Taksa hmelma'  'Mihring hmelma' emaw pawh nise a chhiar a châkawm zâwk ang.

c)Editorial : Editorial hi Chanchin bu \ha teh nán a pawimawh hle a. Article / Essay anga ziah a awl hle a. Ngaih dàn ziahna leh thil duhte nawrna a ni ber a. Tin, thil thleng pawimawh bîkah mipui ti-chi-ai thei thilah ngaih dàn an siam thiam theihna tùra thil thlìrna pawh a huam ang.Thu sepsel tê tê ni lèm lo- ram leh vàntláng huap thila ngaih dàn, pawm dàn leh thlir dàn dik Kohhran mipuite zirtîrna a ni. A hun laia thil thleng mil zêla ziah thiam pawh a \ûl hle.Kohhranin kan mamawh lam emaw, vàntláng nunin a mamawh lam hawi emaw ni thei se. Ram pum huapa thil lar leh ngaihven hlawh pawh ni se, vengchhûng/ a chhiartute tána \angkaina tùr lam hawi záwnga her rem thiam a \ûl. Thu dengkhawng deuha ziah mai a awl hle a, thu zai zâp deuh chung si a thu hlawm fel \ha tak ziah mai a \ha. Mimal beihna te, dodalna lam ngawtte pumpelh a \ûl hle a; amaherawh chu a \ul chuan Kohhran hmalâkna mêk pawh sawisel ngam a, rawtna siam ngam tùr. First Person-a ziah lo tùr a ni a, tin, thutlùkna siam tùr a ni lo va ' A \hain a rinawm'  'A dik hmel e'   'A duhawm hle' etc. han tih hi a tâwk viau. Tualchhûng chanchin bu-ah chuan sei taka ziak hi an chhiar \ha peih lèm lo tih hriat tùr. Tâwi fel tak, thu tuma lût nghal, hmawrbawkna fel tak ni se.
Earnest Hemingway-a chuan, "Sentence tâwi tê tê hmang la, Paragraph hmasa ber pawh tâwi tê ni se. Kalhtu leh sawiseltu ngawt ni lovin, mi dangte siam\hat duh mi ni la, thumal chak tak hmangin thu tluang takin ziak rawh," a ti.


Editing

Editing hi uluk a \ûlna lai ber a ni a; Chanchin Bu tihlutu leh ti hmêlhemtu ber a ni.

1)Thuziak chhuah : Kohhran Chanchin Bu chu Kohhran mipui chawmna a nih avangin duhtui a \ul hle. Sermon a nih pawhin Kohhran Thurin laka him, a hun mil deuh hlek ni thei se. Entirnán- Isua Tawhlehni-a Tuarna lam hawi Sermon chhuah vung mai chu a inhmeh lo. Boruak thar a awm avànga Kohhran mipuite chi-aina  awm thei lama harsatna phuhrûk tùr lam hawi  pawh ngaihtuah thiam a \ûl hle. Thurin laka him tâwk lo nia hriatte chu mi thiam zâwkte endiktîr hreh loh a \ha hle.
Article pawh mi tin huap ni thei se, sawiselna lam aiin siam\hatna lam hawi tam thei se. Chutiang lama \ha tâwk lo nia lang chu siam\hatsak emaw, hnawlsak ngam emaw tùr a ni. Thuziak hmuh/dawn zawng zawng chhuahsak vek a him ber lo. Kohhran tána a him tâwk lo a nih chuan mi thiam zâwkte rawn hreh loh tùr  a ni.
Fiamthu leh inkahna lam hawi kan chhuah a nih pawhin mi tlêmte chauhin an hriatthiam theih chauh tùr chu chhuah loh a \ha. Inkahna-ah pawh mimal intihmualphona lam hawi chu tih loh hram a \ha hle.
Hun pui mila thu ziak chhuah hi Chanchin Bu tihlutu pakhat a ni ve \hin a, thuziak awmsa a awm lo a nih pawhin hunpui lo thlir lâwk a, a ziak tûr àwm mite lo ziahtîr/ ziak tùra sâwm lâwk a \ha hle.
2) Rem khawmna : Lawr khâwm kan chhuah dáwnin Vawiina hun hman tùr ngaihpawimawh hmasak a \ûl. Entirna- Thilpek Chhiar, Special Programme a  nih thu te etc.. Kohhranpui thil pawimawh ngaihpawimawh hmasak a \ha. Kohhran thil thar neih ( pek emaw pawh ni se), Karleh huna thil tih tùr lo chhuah lâwkte leh thil engemaw kan ngaihpawimawh bîk kha tar lan hmasak \hin ni se.
3) Siamremna : Thu chhuah tùr rem khâwm, siamrem, kaihtàwi leh thliar fel hi fimkhur hun lai tak a ni a, hei hi  literary value zawnga tehna lama kawngro sutu ber a ni. Kaihtàwi tumna lutukah \awng awmze nei mang lo va chhuah palh awlsam tak a ni. Kháwl chhut hi dik tùra  ngaih a nih tawh avàngin uluk a pawimawh a ni.
Thumal tê tê kan siamrem hian uluk a pawimawh hle a, a  layout thleng pawhin a nghawng a ni tih hriat a \ha hle. Column kan \hen a nih pawhin column hrang hrangte hawrawp inpelhsawlh nuaih hi hmuh a hrehawm duh hle. Thumal pakhat hi chu tlar khata dah hram tum ni se, loh theih lohah hyphen (-) hman a \ûl a nih pawhin thu lam rik khat emaw lam rem chinah emaw dah ni thei se. Entirnán- Thangfenpabawp- : Thangf-pabawp ti lovin Thang- fenpabawp tih ni se.Chhukthla : Chhu-kthla ti lovin Chhuk-thla tih ni se.
Tin, \awngdang kan \awng anga kan hman chi hi chu italic hian dah thei ila; amaherawhchu cheimawi kan tumna lutukah tih pàr lutuk erawh chu a hlauhawm thei.
Hawrawp dik leh dik lote, hawrawppui hman te, lamtàwi hman te, uluk taka enfiah tùr. Tihsual a awm pawhin a siam\hat theih chhûng chu siam\hat peih tùr. Thuziak zawm leh zawm loh chungchâng hi uluk a pawimawh hle a, mit a tihah duh hle. |awngkauchheh dik zâwk leh Column \hen te, a thu a zira thu inhmeh zâwk hmante uluk a \ûl a, proof  reading uluk taka neih ngei ngei a ngai.
4) Final Editing : Chanchin Bu i chhu zo khat ta a, a thu zawng zawng i endikin i siam\ha zõ ta bawk a, rilru tharin i endik a \ùl ta. La siam\hat loh angin han ngai la, a Volume Number i thlâk tawh em? Issue Number leh Date te i thlâk tawh em? Nambar pek chi awm apiangte i thlâk fel tawh em? Tih ngaihtuah chungin Final Editing  nei ang che .

THUMAL ziah  DIK LOH AWL TE
1. Pi, Pu, Upa tihah chhunhan (.) dah loh tur, hawrawp pum a ni tawh. Entirna- Pi. Lalthari ti lo vin Pi Lalthari tih zâwk tùr.
2. Tv., Rev., Nl.,Np., Nt., tih hi lamtawi a nih avangin chhunhan (.) dah tur a ni.
Entirna- Rev Rema ti lovin Rev.Rema tih zâwk tùr.
3. Ani/ a ni : Mihring hming aiawha kan hman chauhin ziah zawm tùr a ni a, a bâk zawng chu ziah zawm loh tùr.
Entirna : Ziakkima chu Editor a ni a; ani hian Editorial a ziak \hîn.
4. ‘A’ : |awng bung hrang (Parts of Speech) zînga mi a nih te, zawhna a nihte leh \awngkam tâwpna a nihin ziak zawm loh tùr a ni.
Entirna :1) Lala a lo kal a; kel a rawn kai.
    2) Eng a ni ? Engtin a ? 3) Lala nèn kan inhmu a.
Thuhnungbet te, thil chiang lo (subjunctive) te, tum nei a nihte hian a hmaa thu nèn ziak zawm tùr a ni.
Entirna : 1) Chanchinbu hi khâwla chhut a ni. 
     2) I dama a rem chuan lo kal rawh.
5. 'MAH' : |awng bung hrang (POS) zînga mi a nihin a hranga ziak tùr.
Entirna : Eng mah ka nei lo/ Tu mah an kal lo
    Mal din lo va thu dang nèna inkawpa \awng bung hrang (POS) an siam chuan a bula thu nèn ziak zawm tùr a ni.
Entirna : Amah, mahni, anmahni, mahse, mahsela,     nimahse, nimahsela, amaherawhchu.
Mahse/nimahse tih ang chi hi thuzawmna (Conjunction) a nih loh chuan a hranga ziak tùr a ni.
Entirna : A hranga ziak hun -
1) Ruahsur mah se ka inkhâwm tho ang.
2) Isua chu Bethlehem khuaa piang ni mah se    Nazareth khua-ah a seilian.
    Ziak zawm hun-
1) Kan kal a; mahse kan haw lehnghal.
2) Isua chu Bethlehem khua-ah a piang a; nimahse    Nazaret khua-ah a seilian.
6. ‘AH’ : |awng bung hrang (POS) a nihin zawm loh tùr.
Entirna : 1) Chhang ah khat ka ei. 2) Ipte ah tùr ka nei lo.
Thuhnungbet leh tum nei a nih chuan a hmaa thu nèn ziak zawm zêl tùr a ni. 
Entirna : 1) Biak Inah a muthlu. 2) Kohhranah an chhawr hle.
7. ‘HO’ : |awng bung hrang (POS) a nihin ziak zawm tùr a ni.
Entirna :1) Thil ho deuh sawi suh. 2) Mi \ha hi ho an nuam.
    3) Thupui an sawi ho.      4) |hian an kal ho.
Noun emaw Pronoun emaw, pakhat aia tam sawina a nihin a hmaa thu nen ziah zawm tùr a ni.
Entirna : Naupangho/Kohhranho/Mipuiho/Zaipáwlho.
8.'SAK'

No comments: