A \ûl ang zêlin kan ngaih dàn kan thlâk theih \hin a \ûl

Duration : 23 Mins.

-Ellis H.Pachuau 31102009 0513PMAV

Ellis : Awle hei, ‘A \ûl ang zêlin kan ngaih dàn kan thlâk theih \hin a \ûl’ tih thupui hmanga inkawm khâwmna hun remcháng tak kan nei thei hi a lâwmawm hlein ka hria. Ngaih dàn nghet tak neih hi mi puitling zia tehna chu ni mah se, kan ngaih dàn kha a lo \ha ber lo mai thei a, chu vàng tak chuan ‘ngaih dàn thlâk thei nih pawh hi mi puitling tak nihna a ni’ ti pawhin kan sawi thei âwm e. Khawvêl \hang zêlah, khawvêl hmasâwnnain a ken tel thil tam tak a awm \hìn a, \henkhat chu hun hlui lama tih dàn la chhawm nun \ûl zâwkte a awm bawk a. A \ûl ang zêla ngaih dàn thlâk a \ùlna \henkhatte nia kan hriatte sawi ho ilangin. Matluangi’n bul han \an se langin.

Tluangi : A hmasa bera sawi duh ka neih chu i sawi tâk ang khán kan ram a changkãng ve tial tial a, tun hma angin nu-in inchhûng a uap lum hman ta lo va, páwn kan chhuak vâk tam ta hle: sorkar Office-ah, sumdawnna hmunah hmeichhia kan tam ta hle. Ram changkànnain nute hi chhûngkua min hlattîr tial tial a ni. Tumah kan indem ngawt thei lo va, mahni chhûngkua erawh chu inenfiah a hun ta hle.Napolean-a chuan “French ramin a tlâkchham chu nute an ni,” a lo ti a, he thu a sawi lai hian an ramah mahni chhûngkaw uap lumtu nu an tlêm ve pawh a ni mahna!

Bible (Thuthlung Hlui) hun a\angin nute hi chhûngkua uap luma an pasal leh an fate rawngbawl tùra ngaih an ni hrim hrim a, páwn lama ei zawng tùr an ni lo. Chutiang chu nimahsela, mi tam tak chu chhûngkaw eizawngtu ber, an pasalte ai pawha fing leh fel zâwk an ni tlat si a ni. Eizawngtu zâwk, fing leh fel zâwk kan nih pawhin pasalte laka kan awm dàn tùr chu hmeichhia kan nih hriat reng hi a ni.

Rini : Bible zirtîrna ( Ephesi 5 : 24) a\ang chuan kan pasalte chu an sual emaw sual lo emaw an nupui kan nih miau chuan an hnêna intulût tùr kan ni phawt mai. Pasalte hnehna thurûk chu an hnêna intùkluh hi a ni. Sum thawk chhuaktu zâwk, fing leh fel kan ni a nih pawhin an laka inluling mai lo va intùkluh hi kan tih tùr ni âwm tak a ni.

Ellis : Nu \ha, Pathian \ih mite chuan an pasalte hnêna intùkluh hlutzia hi an man chiang a, an pasalte aia fing leh fel, lehkha thiam zâwk an nih pawhin an finna chu an pasalte phênah an hmang thiam a, mite ngaihah chuan an pasalte finna angin a lang daih \hìn a ni. Khawvêla pa ropui tak takte chanchinah pawh hian an phêna an nupuite ropuina chu fiah takin a lang ve zêl \hìn a ni.

Rini : Nu \ha leh duhawm chuan in hranga an chhûngkhat lainate a hîp khâwm a, a pasala lainate hlei hleiin an fak \hìn. Nu \ha lo erawh chuan lainate a tidarh zo \hìn. A rilru a zîm a, a neih chin a hre ran a, a thilkawm a, vuina a nei reng a, amahah neuh neuh a tam \hìn.

Tluangi : Nu fel leh \ha, hlim thei leh thil kalphungte thlîr thiam mi chuan a pasal tlin lohna leh fel lohnate pawh pawm dàn tâwk a thiam a. A hlimawm záwnga thil lâk a thiamin thinrimna tùr tam tak a pumpelh phah thei a ni. Thil thlìr dànah pawh a hlimawm leh a êng záwnga thlîr thei tùra ngaih dàn kan thlâk a \ûl a nih chu.

Rini : Hmeichhia, nu \haa siamtu chu a hmel\hat lam emaw, a hna lian deuh chelh emaw a sum ngah leh a thawmhnaw ngah emaw, a challan leh lan loh lam aiin miin a ngaihsan leh ngaihsan loh lam emaw lam ni lovin amah dintuin a siam chhan dik tak a thawh a, chu mawhphurhna leh hna chu \ha taka a hlen chhuahah a innghat a ni tihte pawh hi hriat tharleh a \hain ka hria.

Ellis : Hmeichhe tam tak hi chu pasal an han nei dêk dêk a, indan khel nghal ràn pawh hi an awm a nia!

Tluangi : Mizo society-ah chuan hmeichhiate hi mipa inah kan láwi \hìn a. Hmeichhiain pasal a neihin a pasal chauh a nei a ni lo va, a pasal nun dàn tùr pawh a nei tel a ni. Inneihna hi inneihna ringawt ni lovin hna (job) a ni tih hriat hi a pawimawh khawp mai.

Ellis : Leo R.Kinsell-a chuan, "Pasal \ha tak leh hlawhtling nei tùr leh inneihna tihlawhtling ngei tùr chuan nupuite hian chân an huam a ngai a, mahni inphatin an pasalah an intulût \hìn tùr a ni," tiin. He thu hi a dik khawpin ka hria a, Venderbilt-i chuan, Nula za zêla 94 te hian pasal neih an tum a, chû'ng zînga zaa 3 te chauh chuan nutling nih an tum," a ti bawk a. A chhût dàn hi a dik vek kher lo thei a, amaherawh chu pasal neih tum ngawr ngawr, nutling, nu \ha nih pawh tum lo hmeichhia nih kha thil \ha lo tak niin ka hria a, pasal la nei lote pawhin nupui \ha, nutling ni thei tùrin inbuatsaih se a \ha khawpin ka ring.

Rini : Leo R.Kinsell-a i han sawi takah chuan a thusawi pakhat, "Nupui \ha chuan a nulât laiin nupui \ha awm dàn tùr chu a lo zir lâwk vek tawh," a ti bawk a. Nu kan nih hunah kan la tawng chawp ve mai ang chu ti ngawt lovin Nulât laia lo inbuatsaih lâwk pawh a \ha hle a ni. Kan la tawngbaw chawp ang tih ngaih dàn kan neih hi thlâk \ûl lai tak chu niin ka hria.

Tluangi : Nu \henkhat chuan nu an nihte an zahpui deuh mai \hìn a ni awm e. Hmeichhe \henkhat chuan an dinhmun hi chau/ hniama hriain mipaa \an mai pawh an châk hial a ni awm e. Romano Quardini chuan, " Ka nihna hi lãwm takin ka pawm tùr a ni a; ka dinhmun pawh hi ka pawm thiam tùr a ni. Ka tána tih tùr leh tih loh tùrte pawh lãwm takin ka pawm bawk ang," tia a lo sawi hi chutianga mahni nihna pawm hlei thei lote chuan kan ngaih dàn min thlâktîrtu ni thei se a \ha khawp ang.

Ellis : Nupa tam tak hi chu an inngaihzawn laia inthlahlel ngawih ngawih si kha nupa an han ni ta cheng a, inhau reng mai an awm \hìn a. Nu \ha/ pa \ha nih kan duh chuan nula tlangval inhmangaih taka innei khân- ni tin, zan tin a thar zêla inngainat te, inhmangaih te, inhriatthiam te, indawhtawnte zir chhoh zêl a ngai tih pawh hi hria ila. Kan Mizo ziaa nupa inbe mang lo nihte phei kha chu ngaih dàn hlui, \ha lo tak, thlâk ngai tak a ni.

Tluangi : Mi nun hriatthiampui a ngai a, inpawmtawn thiam a ngai. "Miin min ngaisáng se" tih ringawt ngaihtuah a, midangte ngaihsakna cháng hre lo kan tam hle. Mi dangte an nihna ang anga pawm thiamna hi kan tlachham \hìn.

Rini : Nu tam tak hi chuan fa enkawl chungchángah pawh hian kan ngaih dàn kan thlâk a \ûl hlein ka hria a. Chumi piah lamah chuan nupa \an rual a \ûl hle bawk a. Gen. William Booth leh Catherine Booth-ten an nupa \anrual dàn tùr an zam chu-1) A pasal hriat loh thuruk a vawng tùr a ni lo. Pasalte hriat loh thuruk nei \hìn nu hi kan ram hian engzat nge a neih ang le?2) Sum, hmun 2-ah vawn loh tùr, pawisa hmanna inhriatpawhtawn vek tùr.3) Inthurual tùr. Ngaih dàn a inan loh chuan a tu emaw zâwk thu zawm ngei ngei tùr 4) Fate hma-ah rêng rêng inhauh loh tùr tih a ni a. Hê’ng thute a\ang hian zir tùr kan ngah hle a ni.

Ellis : Hmeichhe \henkhat, thawk chhuaktu, hlawh nei, pasalte leh pasala chhûngte laka inluling tak tak an awm nual niin a lang a. |henkhat phei chu hlawh pawh pe \ha duh mang lo, mahnia sum dah hrang tlat an awm a nia.

Tluangi : Hlawh nei saa hmeichhiain pasal kan nei a nih pawhin kan awmna chhûngkaw tharah nu leh pate hnênah kan hlan ngei a \ha hle ang. Mahni Saving-a kan dah \hìn emaw keimahni ina kan awm laia kan lo thehlût vak lêm lo a nih pawhin chhûngkaw tharah chuan thehluh ngei a \ha ka ti a, kei chu. Chutianga kan insiamrem loh a, kan ngaih dàn leh tih dàn hlui ringawta kan kal a nih chuan a fel dáwn lo a ni. A bikima kan pe thei lo a nih pawhin a chhante sawi thei \hìn ila \ha hle ang.

Rini : Kei pawh pek kim hrãm chu \ha ka ti a, pocket money tùr pawh la hrang sa lovin, dìl chhuah leh mai ni ta zâwk se mo fel leh \ha nihna a ni zâwk ngei ang le.

Ellis : Chulam chu duh tâwk phawt ila. Incheina chungchángah pawh hian kan ngaih dàn hi kan thlâk theih a pawimawh khawpin ka hria. Tunlai \hangthar hmeichhiate incheina phei hi chu a uchuak deuh em aw ka ti \hìn. |hangthar mai piah lamah pawh nutling zet te pawh holam taka inchei hmuh tùr an awm nual mai. Thawmhnaw kan inbel chhante pawh hi kan hrechiang ta lo ni berin ka hria.

Tluangi : A dik khawp mai chu chu. Thawmhnaw kan inbel chhante pawh hi han sawi thar ve leh ila- 1) Saruak khuh nán a ni. 2) Sik leh sa laka inven nán a ni. 3) Mawi nán a ni.4) Mahni inrin tâwkna (confidence) kan neih nán a ni.

Rini : I’n sawi tâkah chuan tunlai hmeichhe tam tak hi chuan saruak khuh nán chuan kan hmang lo tih chu a lang reng mai a. T.V leh Film-a kan hmuh \hinte entawnin dul tihlan, kawr-áwm zau tak tak, bán bûl lutuk leh ngum langa incheite kan chîng ta zêl a. Kan thawmhnaw inbel chhanah kan chiang lo a ni.

Ellis : Mite tih avàng ringawta kan inhmeh záwng pawh ni lêm lo kan inbel ngawt te, a hun leh a hmun pawh ngaihtuah lem lo va mahni duhzawng zawnga inbel ringawt hi chu a hnam changkãnglo zia deuhin ka hria. |henkhatte phei hi chu mahni inchhûnga hâk awm hliah hliah khawlaia lênpuite an awm a. |umkhat chu nu pakhat (Nu valai lam) hian kawngsîrah thawmhnaw zawrh a lo en a, amah lah chu a \hu nuaih a, kekawr kaptãwi, kawrchhîng, ngum lang vek hi a ha a, ngum piah lamah mawngkaw kaihkâk lang hial khawpa \hû hi ka hmu tawh a, zia lo hi ka ti khawp a. A pian nèn pawh a thawmhnaw inbel kha a inhmeh lo hrim hrim mai a. Min ti lài lek lek alãwm maw le.

Tluangi : Ni e, a hun leh a hmun kan hriat hi a pawimawh khawpin ka hria keipawh. Mahni inhmeh zawng, kan hâk tùr âwm chi pawh thlan thiam a, mahni kum mil deuhte pawh hi thlan thiam a \ha bawkin ka hria.

Rini : Chulai chu han tuihnih ve leh lawk ka duh deuh a: |henawmte neih ang duh ve tlat te, \hiante neih ang neih ve tum tlatte pawh hi a \ha ber lêm lo. Mite nalhpui kha kan nalhpui ve kher lo tih hriat a \ha khawp mai.

Ellis : Mahni chhûngkaw mila inchei pawh hi zir deuh chu a ngai a ni. In leh lo changkãng mang si lo va, incheina duh changkàn ngawtte hi hmasâwnna khingbái a tih theih ang a, kan ngaih dàn hi kan thlâk theih a \ûl khawp mai.

Tluangi : |henkhat chu nulât laia inchei peih tak nalh êm êm \hìn kha nu an han ni dêk dêk a, inchei thlahthlam nghal ngawt te hi kan tam riauin ka hria. Pasalte tán chang pawh ni lo, midangte tan zahpuiawm kan ni mai dáwn asin. Nu nih tak avànga incheina chungchánga kan ngaih dàn kan thlâk ngawt hi chu a \ha loin ka hria a, hemi ngaih dàn \ha lo hi kan thlâk theih hi a \ûl bawkin ka hria.

Rini : Nia, a ni khawp mai. Hmeichhe timawitu ber pakhat chu thawmhnaw hi a ni an ti ve \hìn bawk a; nulat laia roh êm êm kha nu nih tâk avànga mi zînga naute hnute pe tùra kan phawrh nawk nawk te, kawng kam lawk lawka tuikhura hnute lang \huah \huaha kan inbual ngawt te hi chu kan sim a, kan ngaih dàn \ha lo, dik tâwk lo hi kan thlâk a \ûl a ni.

Ellis : Hmeichhe tam tak hi chu an incheina avàng hian midangte (a bîkin mipa) rilru a \ha lo lam hian an hruai kawi thei a, mi mit la lutuka thawmhnaw inbel \hat loh pawh hi sim deuh chu a \hain ka hria. Kan awmna hmun, kan bula awmte azir zêlin incheina pawh kan thlan thiam a \ûl hle a, ngaih dàn hlui deuh kan nei a nih pawhin thlâk theih a \ûl khawp ang.

Chu lam chu lo duh tâwk leh phawt mai ila.

Ellis : Fanau enkawl chungchángah hian ngaih dàn thlâk ngai kan nei nualin a lang a. Pa-in fate a thunun mêk laia, a hrem mêk laia nu \henkhat fate belh tùra lo inhawng tâwk hi an awm leh \hìn. Pa chuan eng ang pawhin lo hrem na deuh pawh ni se pa dem zawng emaw, fate \an zawnga nu an lo awm a rem lo. Nu \henkhat chuan fate hrem leh sawisak te, kutthlâkte hmuh hrehawm an ti \hìn, a dik ang chu chu, nu hmangaihna a\anga thlìr chuan a dik khawp mai. Nimahsela pa-in a thunun laia chutiang lo tih chu thil âtthlâk tawp a ni a: ngaih dàn \ha lo, thlâk ngai tak ni bawkin ka hria.

Tluangi : Chutianga pain naupang a thunun laia nu hnenah alo tlan chuan, nu chuan, “Lo kal suh, i pa duh lohzáwng chu keipawhin ka duh bîk lo,” lo ti ve hmak mai se, nupa \an tlânna leh fate hmakhaw ngaihna \ha tak a ni dawn a ni.

Rini : A dik hmél khawp mai. Nu tam tak hi an fate thilsual tih zêppui chîng an awm a, “I pain a hriat vaih chuan a vaw nasa ngawt ang che...tih ang chi te..” tia naupang pasalte laka hum chîng, sual huat dàn famkim lova hua, ngaih dàn \ha lo tak nei kan kat nuk a ni. Khawtlánga ruihtheihthil leh rûk rûk avànga buaipui hlawh takte pawh hi a tam zâwk chu an naupan deuh laia nuin a thilsual tih \hin a zêppui te an ni nawk a ni.

Ellis : Nu-in a fate thil sual tih pasalte hriattîr lo va, kut an thlâk leh thunun/hrem hlauh vànga a lo hum tlat \hìn a nih chuan hmangaihna dik lo a ni, he ngaih dàn hi kan thlâk a \ûl a ni kan ti a nih ber chu.

Chu lam chu duh tâwk leh rih phawt mai ilangin-

Ellis : Inneih ni-a incheina thu-ah kan ngaih dàn kan thlâk theih a \ûl hlein ka hre bawk a. Kan tun dinhmunah hi chuan inelna \ha lo tak kan chîng niin ka hria a. Mo leh a \hianin an hâk leh bun \hinte hi a hnu lehah inbel leh a awm ngai tawh lêm lo bawk a. Mo te hian a tlángpui thuin moneitu tum atán kan phût \hìn si a. Moneitu tán a hautak chu sawi loh, mahni inbel tùr midangte lei tùra kan phût tlat maite hi a \ha lovin, he ngaih dàn hi kan thlâk a \ha hlein ka hria.

Rini : Chu mai a la ni hlei nem, zungbun pakhat pawh a to tehreng nên, zungbun inpêktawn tihte hi a hautak êm êm a, hê’ngte hi kan tih rual hian midangte tán phurrit kan siam a ni tih hria ila. Kan \hiante leh kan nauten rawn entawnin tih ve an tum tlat \hin avàng hian pumpelh theih chu a \ha hle ang.

Tluangi : Thuamchhawm chungchángah pawh hian kan ngaih dàn kan thlâk deuh deuh a \ûl hlein ka hria. Hindu-ho tih dàn kan entawn ta mai emaw tih tùr a ni. Mo lawi tùr khân thil ropui tak a ken khán kan hriat loh hlanin michhe tán phurrit kan siam a ni. Hetiang zêla kan kal a nih chuan fanu hringtu nu leh pate chu an la lungngaiin, an \ap tlawk tlawk lo ang tih pawh a sawi theih hleih nem.

Ellis : Thuamchhawm pawh hi....Thuamchhawm tùr nei mumal ve lote tán pasal neih a huphurhtîr a, mawihnai taka pasal neih ai chuan infawmchawpa tih mai duhna a hring \hìn a ni. Tin, man in eitîr chungcháng pawh hi kan ngaih dàn kan thlâk a \ûlin ka hria. Man eitu tamte hi ropuina-ah kan ngai ta em ni aw ka ti \hìn.

Rini : Nia ti raw, Man eitu diktakte hi chu tumahin kan hai lo va; amaherawhchu tunhmaa kan lo hriat ngai lêm loh man eitu hmél thar, pu thar, pa thar, ni thar, nu\a thar, u thar zawnchhuah chawp an tam ta.

Tluangi : Nichina ka sawi thuamchhawm leh man ei chungcháng hi a inzawm tlat a; thuamchhhawm tùr leisak thei tùrte kha an hausak phawt chuan kan eitîr ngawt zêl a, kan ngaih dàn hi kan thlâk a; kan hnam tih dàn pangngaiah khán lêt leh thei ila a \ha ngawtin ka ring.

Ellis : Midangte tána phurrit nih ai chuan kan ngaih dàn thlâk a, tih dàn hlui \ha pangngai zâwka kal leh mai kha a finthlâk khawp ang chu.

Kan sawi ta nual mai a. Sawi dáwn chuan sawi tùr a awm zêl dáwn a, \awngkam hnih khat leka han belh leh duhte kan nei em?

Rini : Han sawi leh hrãm duh ka neih chu- Mi tam tak ngaih dàn chuan, “Kan khawtláng chhiat chhan hi nuin inchhûng an uap lum tam hman tawh lo va, naupang an enkawl \ha hman tawh lo va sualna a pung a ni, Mizoram siam\ha tùr chuan chhûngkua kan siam\hat hmasak a \ûl a, nuin inchhûngah \an lâk a \ûl a ni,” an ti a. Hei hi ngaih dàn dik tak pawh a ni. Chutih rual chuan khawvêl hmasâwnna vàngin khawsak dàn, eizawn dàn a lo danglam tawh a, hmanlai nunah kan kir leh tawh dáwn lo va, chuvàng tak chuan chhûngkuaa hmeichhia leh mipate thawh ho dàn thar zawn a \ûl niin ka hria.

Tluangi : Elizabeth Moltmann chuan, “Hmeichhiate hian ‘ka nalh a ni’ kan thinlung takin kan ti tùr a ni a,” a ti a. A dik hlein ka hria. Hmeichhe tam tak harsatna chu mahni inrintâwk lohna leh mipate rin tlat tumna neih hi a ni a, Chapo inzirtîrna lam ni lovin- Inrintâwkna nei ila, mahni nih dàn pawm chung siin huaisen taka hmalâk zêl hi a \ûlin ka hria.

Ellis : Committee nikhua pawhin member ngawi reng ni lova ngaih dàn thawh ngam nih pawh thil \ha tak a ni ang chu. Awle, kan thu tlang kawm nán chuan ngaih dàn kan neihte hi a dik vek lo mai thei a, Sa huai thing vawn ngut lo vin, a \ûl ang zêla ngaih dàn thlâk thei mi nih i tum ang u.

Lehkhabu râwn |HENKHAT te :

1. Vanlalzuata Rev. Kristian Chhûngkua SLPB 2003

2. Lalbeiseia, H. Nu\hate Fakna Bu, Omniprint Offset, chhut khatna 1999

3. R.L.Rinawma, IRS. et.al Kum 100 Kristian Zofate hmabak, BMCF 1994

4. Laitawia, R.B. Rev. In hlim tlang em?

5. Ramthar Veng Kohhran Hmeichhe Centenary Souvenir, 2008

Recorded :at AIR, Aizawl on 13.11.2009 11 : 00 AM.

Broadcast : 21.11.2009 06 : 40 PM