Zonunmawi - A sîr lehlam a\angin
-Ellis H.Pachuau
Chuti chu a nih chuan tlawmngaihna hi chu sawifiah rual lohin awmze thûk tak nei a ni a, a mãwl thei ang bera kan sawi dáwn chuan ‘mahni indah\ha a, midangte dah pawimawh zâwkna,’ tiin kan sawi thei ang a; mahse hei hian a awmzia tak chu a phawk chhuak zo kher lo vang.
Pipute hunah chuan chhiat tâwk an awmin an inlênpui a, tlangval tlawmngaiten zanah an khawhar hlauvin an riahpui a, khawhar chhûngte tán tui leh thing ilo han chawi leh fawm kha remcháng lova ngaiin tlangval tlawmngaiten an tihsak \hìn. Tin, chhûngkua maia khawhar taka an riah kha duh lovin khaw har an hnem a ni. Tun laiah chuan khawhar chhûngte berin riahpui ngai an inti tawh tlat lo alawm! Thingfawm a ngai tawh lo va, Gas kan hmang tawh a, thingtláng chengker tak thlengin thing phurh la ngaiah pawh lirthei kan phurhtîr lehzêl tawh a. Tui chawi nise mahni inah kan herh haw tawh bawk si, connection thlen phâk lohna-ah pawh sorkarin tui dah khawlna tùr a la sem lehzêl a ni. Hmanlaite chuan tuium leh hlumbel a ni mai. Chhiat tawh nikhua chuan khualkhua a\angin lainate pun khâwm a lo ni a, an tui dah khawlna khan a daih lo hrim hrim a ni. Chuvàng chuan tui chawipui pawh an ngai reng a ni.
Khaw tam takah chuan mi tlawmngaiten thlan kan la lai a, Khawpuia véng \henkhatah chuan hlawhfa chhawrin thlan laihsa pahnih pathum an nei tawh a. Chutiang ti véngte chu an thatchhiat vàng a ni bîk lo: Thlan laihte chu an peih ve lutuk tho ang; mahse chhiatni thawhlawm chhûng tinin an pêk khâwm a\ang khán awlsam têin hlawhfa chhawrin an ti theih tlat a ni. Hlawhfa chhawrah pawh véng chhûnga mi harsa deuhte, nî tin ei chawp zawnga inhlawh \hìnte an ruai a, a lehlam záwnga thlìr chuan hlu tak a ni. Thlan laihna-ah hian chhûng khat laina hnãi tih loh chu thlanmual lamah an liam duak \hìn. Thlanmual pawh hnai tê tê a ni hlawm a, thlan laih zawhin an tih tùr pawh a inang \hup \hìn a. Tunah chuan eizawnnate a lo inthlâk a, mahni awmna a\anga hmun hla tak takah, mimal emaw Sorkar hnuaiah emaw hunbi nei thlapin hna kan thawk tawh a, hmanlaia a huhova thlan an lai anga laih pawh chawlh ni a nih loh chuan mahni eizawnna lama kal a ngaih si avàngin a tih hleih theih tawh loh. Mihring kan lo pun ve zêl tawh avàngin mitthi pawh an tam tial tial a, mahni hna lamah kan \ùl piah lamah sum leh pai hi kan ûm nasa ta deuh niin a lang a, kan mizo nun mawi kha kan lantîr \ha hleithei ta lo a ni.
Mitthi an awmin mitthi buhfai khawn hi a \ùlna chhan chu buh an deng \hìn a, a faia kawlsa \euh a lo harsa a, chhiat tâwk an awm chuan chhûngkhat lainate pun khâwm chhûnga an ei tùr a faisain pêk a \ûl \hìn a ni. Khaw lian deuhah phei chuan lusun hrehawm zual chhûnga an ei tùr a daih \hìn a ni. Chhiat tawh tûk mai a\anga buh han den nghal mai kha chu a hrehawm dáwn êm asin. Tin, an huan leh lo ilo vah an kal mai loh avàngin \henawmte leh chhûngkaw dangte pawhin thlai an hawnsak \hìn a ni. Tunlaiah chuan kan ei tùr pawh kan deng tawh lo va, kan buh tharte pawh buhdéngkhâwl kan hertîr zêl tawh a ni. Tunah chuan mitthi buhfai khawn lam hi kan harsat a, ruang thlâk zawha khawn mai \hin kha khawntu lam kan vuaicha a, zan khat ral hnu pawha bial \henkhata la khawn loh avàngin a tûka intirhchawp ruai ruai pawh a awm fo a ni. A khawn kim tak tak theih chuang lo va, a chhan pawh eizawnna lamah kan kal darh a \ùl tlat vàng a ni. Chuvàng chuan chhiatni thawh lawm a\angin kan khawna kan hmuh ang zat vêl hi leisak mai \ha kan tih hun a la thleng ngei ang.
Khawhar lênpui pawh hi eizawnna thuhmun a nih loh chuan a harsatna lai a awm. Sawi leh sawi hnu hmanlai chuan hnathawh a inang put put a, lo neihin ei an zawng tláng a ni. Lovah laiin “In vat zau tawh em?” Hlo thlawh hun laiin, “Hnuhpui/hnuhhram etc. in zo tawh em?” tih kha a ni mai a. Mipain lo an vah laiin hmeichhe lamin thingtuah an la a, ‘I vawi eng zatna nge?” tihte, “Khawn engzat nge i khah tawh?” tihte a ni a. Sawi tùr tam tak awm mah se kan sawi vek séng lo vang.
Hmanlai kha chuan bawng insi kha thil hmuhnawm páwl a ni mai a! Tunah chuan min awmtleitu Television, Video a awm tawh a, chumi piah lamah chuan kan \hen tâkte hlimthlá che thei lo leh che thei chenin kan kawl tawh a ni. Kan mitthi sûn dànte pawh hi a nêp ta deuh ti ila \awng mawi lo a ni êm lo’ng chu.
Tlangvalte tána tlawmngaihna lantîrna langsar tak pakhat a thim a vár pawh thlu lo va Zualko kal kha a ni a, lam hla taka chhûngte thih thu hriattîr kha a ni a. Tunah chuan lirthei a awm tawh a, chumi piahlamah chuan Mobile phone hmangin kan inhrilh zung zung tawh hi.
Hun rei tak chhûng chu Lalte awpna hnuaiah kan khawsa a, lal leh upate leh vâl upate khân tihtakzetin, taima takin, rim takin an khua leh tuite tán hna lo thawk \hìn a ni. Dik tak leh fel tak, thu lai la tak, zah tlâk khawpin ro an lo rél \hìn. Chu an rorèl dikna chuan khawtláng a tilungrual a, mi hnuaihnung zâwk hmeithaite chenin thlamuang takin an awm a ni. Khawtláng ensan ngai khawpa misual nih kha an duh lo va, khawtláng ensan mi nih chu an dam rei lo an ti hial a ni. Ram a lo \hang zêl a, lalte hnuaiah khan an nun kha mawlmangin an khawsak hniam mah se, khawvêla khawtláng nuam bera chhàl tlâkin an lo cheng zà \hìn a ni. Tunah chuan political party kaltlángin inawp dàn leh inrelbawl dàn a danglam chho ta. Khaw khat lal rorèlna hnuaia awm kha khaw hrang hrang nen inang tlánga rorèl a lo ngai tawh a. Khaw khata thu tihtlûk zung zung theih kha dàn leh hrai a lo awm chho zêl a, dànin a phut ang zêl a rorèl a lo ngai a, chhia leh \ha hriatnaa thiam zâwk nia kan ngaihte pawhin thiam loh an chang tawh a ni. Khawtláng inawp dàn zahawm tak, ziak loh dàn an chhawm nun zêl kha chhunzawm a harsa ta a ni. Mahse kan chet dàn hi zawng lungawi a har \hìn. Politician-ten an hmuiin ram an inhmangaihsiak a, Opposition party apiangin ram an hmangaih a, Opposition-te Ruling an nih veleh an rilru a inthlak zêl a. Sorkar hnathawk hlawh chungchángah nise an duhsak záwng an chawikãng a, a bet ngai an bet ngawr ngawr mai a nia! Chu tak chu a ni.....inthleibîkna awm ve lo Zonunmawi kan mamawhna chu.
Kan Mizo pasal\hate khân Sa leh rál lakah khua a him theih nan theihtawp an chhuah takmeuh \hìn a. Mahni tána chakai khawrh mai lovin, khua leh tui tán hlauhawm leh hrehawm hmachhawnin ram an mu hial \hìn a nih kha. Sa kâp thei zualte phei chuan thangchhuahin khuangte an chawi hial a, mipuite hlimna an siamsak \hìn. An hlawhtlinna chu khawtláng tán a ni a; an hlawhtlin poh leh khawtláng an tlai a ni mai. Sa kâp thei deuh \henawm hnaia awmte chu an lo tlai ve mai, sa an kah khán sa hrang an hleh \hìn vàngin. Tunah chuan sapel nih kha a zah thlak a, sa hrang inhleh ngawt dáwn ila, kan va hleha te khân Forest Department-ah min hék ta se Wildlife Protection Act hmangin Lung Inah min khung mai ang asin. Zonunmawi tak, mahni ta bil ti lo va sa hrang inhleh \hìn kha chhawm nun chi a ni ta lo.
Mizo chhûngkua-ah chuan mipain ro an rél a, chhûngkaw hotu ber leh engkim roréltu chu mipa an ni \hìn. Chhûngkaw pa chuan a dam phawt chuan mi puih nih a hlau a, an chhûngkua kha intodelh loh a hlau hle \hìn. Nupui fanaute tán mamawh chi hrang hrang a ngaihtuah \hìn a ni. Buh hawp khawp thar a, nupui fanaute hnathawhna tùr hmanraw neih kha intodelhna a ni mai tiin a sawi theih a. Tunlaiah chuan eizawnna a lo inthlâk a, thingtláng lama chhûngkaw tam tak chuan lo neihin ei la zawng mah se chhûngkaw tam taka eizawngtu chu hmeichhia an ni! Sumdawngah hmeichhia an tam zâwk a, sorkar hnathawkah pawh Aizawl khawpui chhûnga Office bikah chuan hmeichhia an tam zâwka sawi a ni. Chhûngkuaa eizawngtu ber kha hmeichhia a nih chuan chhûngkaw rorèl a buai map mai a ni. Sum thawkchhuaktu ber an nih miau chuan zah pawh an phû a, hmeichhe \henkhat phei chu an inluling zui bawk a, mizo khawsak dàna chhûngkaw hotu ber mipa tán rorèl a har nak tawh \hìn. Sawi zui châkawm mah se kan sawi zui thui lo ang. Kan insiam\hatna tùr erawh chu hmeichhe tam takin hna an thawk a nih pawhin mipa kha engah nge a awm mai mai ang? Nupuite thawhchhuahsaa lo inlâk babu ve ngawt kha zo zia a ni lo. Mipa ve lêm, kutke kim, dam \ha pangngai thawh nei lova mi thawh chhuahsa rin kha a zahthlâk lutuk.
|halai nun kha nuam tak a ni a, hlo thlawhna-ahte an inláwm dial dial \hìn a, fiamthu thianghlim thawha inchhaih har har chungin hna rim tak kha an thawk zo \hìn a ni. An hna thawhna-ah khán hah hle mah se zan lamah mawi takin an inrim leh dial dial \hìn a. Zû nise in tinah a awm, zu rui buai erawh an awm thu hriat a ni lêm lo. Kan tun lai nun nên chuan han tehkhin vak ngaihna a awm lova, chhûnah lo lamah an feh a, zanah an inrim leh a, chu chu an khawvêl a ni mai a ni. Tunlaiah thung chuan eizawnna leh \uanna mual a lo dang ta a, thingtláng khaw tam takah hmanlai nun kha la chhawm nun theih mah ni se khawpui lamah chuan a harsa tawh. A \hen sumdawnna hmunah, a \hen Office lamah, a \hen zirna in lamah kan inkalthelh nuai nuai tawh a, rual kan el dàn pawh a inang tawh lo va, zan lamah hlim takin han inkawm tláng dáwn pawh ni ila, zan lama hnathawk te, lehkhazir te kan nih nuk tawh avàngin hun neih a harsa tawh a ni.
Incheina chungchángah pawh hmanlai chuan a chi hrang a tam lêm lo, eng ang pawh sawngbawl pawha han tihdanglam vak ngaihna a awm lo a ni. Tunlaiah thung chuan tualchher piah lamah ram hrang a\angin thawmhnaw chi hrang hrang kan chaw lût a, a awlsam e tih vàng mai maiin hmeichhia lahin kekawr kan ha ta sup sup mai a nih hi. Hmeichhe tána kekawr hâk hi engtik lai mahin ka sawi mawi ngai lo va, tunah pawh hian ka sawi mawi tum vàng ni hauh lovin hmanlai kha chuan lo leh inchhûng inkár kha hmeichhe khawvêl a nih miau vàngin puan an bih mai khán harsatna a awm lêm lo. Tunah thung chuan motor-ah rem leh rêm loa inhnawh a lo ngai a, mahnia lirthei khalhte an lo awm a, puan bih \ut reng kha chu an tán thil harsa tak a ni a, puan bih hnam kan nih hi a zavai chuan chhawm nun reng a harsa tawh a ni. Chutih rual chuan Kohhran inkhâwm pawimawh tak pakhat inneihni-a hmeichhe kekawr ha hi chu ka hmu peih miah lo.Biak Inah lehzêla kekawr hâk an lalût hi chu sim thei se a \hat ka ring. Khawhar ina kekawr hâk chu sawi loha lum a ni. Mipa tán pawh puan ven reng ai chuan kekawr nên awlsam taka chêt kha a awlsam zâwk a, kan hnam incheina kha chu chhawm nun zêl chi a ni lem lo-ah ka ngai mai.
Mizote hian man leh mual mumal takin kan nei a, a kip a kawi chuan kan sawi vek lo ang. Tunlai hian uchuak taka man ineitîr a awm nual ta mai. An chhûngkua an hung awm hle mai tih tùr khawp hian man hlan zana man eitu an han pung khâwm chu khawte rûn tham zet, khaw din khawp tehmeuhte pawh an awm nia! Kan duham vàng, chhawm \hat loh, chhawm tam loh kan hlauh vàngin man eitu tùr kan phuahchawp nasa ta deuh chuan ka hre \hìn.
Hmanlaia \henawmte thlai thar inthartem thliai thliai \hìn kha tunah chuan in kan inhnaih tual tual a, kan rilru a inhlat tual tual a, insi renga kan \henawmte pawh kan hlâwkna a nih phawt chuan kan leitîr hmiah hmiah mai a nih hi. Hei pawh hi khawvêl hmasâwnnain a ken tel, rual-el vàng bawk a ni a. Kan hnathawh chhuahsa kha suma chantîr a \ûl ve tlat a ni.
Mizo nun mawi ni \hìn aia upa zahna kan lo tlachham ta hle mai a. Hei pawh hi kan changkàn ve tawh vàng, kan chhehvêl leh kan hmuh theih Media lam a\anga khawthlang leh khawchhak nun zia kan lâk chhawn a nih hmel. Aia naupang zâwkte han tirh pawhin hlawh nei lovin mi a tirh hleihtheih tawh lo chu a nih hi. Hei erawh kan infuih thar a ngai hle mai.
Hmanlai chuan kawngká pawh an kalh ngai lo a, thingfâkin an do a, in a him êm êm kan ti a, a dik ang. Kan sawi nêp lam ni lovin in chhûngah khan thil lâk tùr kha a awm mang tlat lo ve bawk a tih theih âwm e. Nimahsela, a hun laia mil zêlin thil hi chu lâk tùr chu a awm ve zêl tih hriat erawh a \ha ang a, hnam rinawm kan nih lanna pawh a ni a, a chhuanawm a ni.
Zonunah chuan hmeithai leh chhumchhia te, thawkmawh chhûngkua pawh an thla a muang a, khai chhuah ngai an awm chuan khawtlángin an khai chhuak mai \hìn kha a ni a. Tunah chuan sorkar kutah kan innghat zo ta a, sorkar a\angin in sakna tùr te, an dinkhawchhuahna tùrin sum leh pai \anpuina scheme hrang hrang duan a ni tawh a, hmanlai anga han inpuibawm a lo harsa ve bawkin ka hria.
A sîr lehlam a\angin kan han thlîr a : Ram leh hnam, \hian chhan vànga nun pêk huam, rethei ngaihsak hnam, hlimni-a in lâwmpui a chhiatni-a intuarpui hnam, rinawmna leh dikna vawng \hìn, mahni puarna leh nawmna tùr chauh ngaihtuah lova midangte \hatna tùr zâwk ngaihtuah \hìn hnam leh nun nei kan ni a. Chu nun ze mawi tak chu chhawm nung zêl tùr hian nang leh kei hian mawh kan phur a ni. Khawvêl \hang zêlah kan hnam nunzia leh kalphung tam tak chu nun chhohpui reng theih ni lo mah se, kan chhawm nun theih china kan chhawm nun loh chuan hnam bo zia kan pû a lo ni ang.“Zonunmawi pár ang lo vul zêl ang che, Thanlai bang loten rinawmna vawng zêlin; Sâppui doral tuiang lo lian mah se, Zonunpárah ngei vul dun rial rial ang aw” tih hi kan hlapui ni reng se ava duhawm dáwn êm!
230720100253AMAV
Shillong MSU, Annual Magazine-a tihchhuah a ni
No comments:
Post a Comment